مسئولیت اجتماعی شرکتی چیست؟

مسئولیت اجتماعی شرکتی (CSR)، نوعی مکانیزم خودنظارتی در الگوی سازمانی شرکتها برای ارتقاء مسئولیت‌­پذیری اجتماعی آنهاست. این مفهوم مدیریتی توسط سازمانها به منظور اولویت دادن به دغدغه­‌های اجتماعی و زیست­‌محیطی در عملیات کاریشان و در تعامل با ذینفعان و عموم مردم به کار گرفته می‌­شود. مسئولیت اجتماعی شرکتی به شهروندی شرکتی یا پایداری شرکتی نیز معروف است، و عملا به اتخاذ برنامه‌­ها و روش‌های سودمند به حال اجتماع در عملیات کاری/تجاری سازمان‌ها گفته می­‌شود. شرکتها با اجرای اقدامات مسئولیت اجتماعی شرکتی، آگاهی خود از انواع تاثیرات فعالیت‌هایشان را بر جامعه، محیط زیست، و اقتصاد نشان می‌­دهند.

وظیفه اجتماعی شرکتها، مفهومی گسترده است که به تناسب سازمان و صنعت مربوطه، اشکال گوناگونی به خود می­‌گیرد. سازمانها از طریق پروژه­‌های مسئولیت اجتماعی شرکتی، مشارکت در امور خیریه، و اقدامات داوطلبانه می­‌توانند علاوه بر سودبخشی به جامعه، برند خود را نیز بهبود دهند. مسئولیت اجتماعی شرکتی نه تنها برای جامعه بلکه برای خود سازمان هم اهمیتی قابل توجه دارد. اقدامات مسئولیت اجتماعی شرکتی می­‌توانند به ایجاد رابطه متوازنی میان کارکنان و شرکتها بیانجامند، اعتماد فی­مابین را تقویت کنند، و استحکام پیوند میان کارکنان و شرکتها را با محیط خارجی خود افزایش دهند.

مسئولیت اجتماعی هر شرکتی، نخست با برآوردن مسئولیت نسبت به خود و سرمایه­‌گذاران مربوطه آغاز می‌­شود. به طور کلی، سازمانهایی که برنامه‌­های مسئولیت اجتماعی دارند، کسب­‌وکار خود را به قدری توسعه داده‌­اند که اکنون، قادر به ادای دین به جامعه هستند. مسئولیت اجتماعی شرکتی اصولا نوعی روش انجام مشارکت‌های گسترده است. علاوه بر این، هرچه شرکتی سودبخش‌­تر باشد، وظیفه‌­اش برای تدوین و اجرای آیین­‌نامه‌­های اخلاقی جهت تعامل با دوستان و رقیبان، و در صنعت بیشتر می­‌شود.

تعریف‌های مسئولیت اجتماعی شرکتی

تعریف اتحادیه اروپا: «ادغام داوطلبانه دغدغه‌­های اجتماعی و زیست­محیطی شرکتها در فعالیت‌های تجاری و روابطشان با ذینفعان خود. مسئولیت اجتماعی، فراتر از رعایت کامل تعهدات قانونی و به معنی سرمایه­‌گذاری بیشتر بر کارکنان، محیط زیست، و روابط با ذینفعان است.»

تعریف ایزو ۲۶۰۰: پذیرش مسئولیت تاثیر تصمیمات و اقدامات سازمان بر جامعه و محیط زیست که موجب رفتار اخلاقی و شفافیت و موجد توسعه پایدار می­‌شود، و ارتقاء سطح بهداشت و رفاه اجتماعی، ملاحظه انتظارات ذینفعان، رعایت قوانین جاری و مطابقت با استانداردهای بین­المللی را در پی دارد، و در تار و پود ساختار و تعاملات سازمان تنیده شده است.

نمونه اقدامات و مزایای مربوطه

پرهیز از پیچیدگی‌های مالی: سازمان باید از قوانین حاکم، چه ملی یا بین‌­المللی، تبعیت کند، و فرایندهای خودتنظیمی مناسبی را به منظور پیشگیری از شرایطی که ممکن است باعث بروز مشکلات حقوقی و افزایش هزینه­‌های حل و فصلشان شوند، تدوین و اجراء کند.

افزایش وفاداری به کارکنان: سازمان باید به انصاف و سخاوت با کارکنان خود رفتار کند. هر سازمانی با فراهم آوردن شرایط کاری خوب و پاداش بهتر در ازای کاری که برای سازمان انجام می­‌دهند، می­تواند اعتماد کارکنان را به خود جلب کند و شاهد افزایش وفاداری کارکنان به خود باشد.

حفظ حسن نیت: شرکتها می‌­توانند با اجرای اقداماتی به منظور حفاظت از محیط زیست، ارتقاء آگاهی اجتماعی، و … حسن نیت خود را نشان دهند. ورود شرکتها به چنین پروژه­هایی در نقاط گوناگون، افزایش اعتبار آنها را در نظر ساکنان محلی در پی خواهد داشت.

نهادینه شدن مسئولیت اجتماعی شرکتی

ریشه امکان مشارکت شرکتها در برخی فعالیتهای خاص تحت عنوان مسئولیت اجتماعی را می­توان در تلاشهای برخی مدیران آمریکایی در سالهای ۱۹۵۰ کشف کرد؛ به گمان آنها، شرکتها می­‌توانستند به جای تمرکز انحصاری بر منفعت ویژه کسب­وکار خود، افق دیدگاه خود را به تاثیراتشان بر جامعه و زمین گسترش دهند تا از مزایای بیشتری بهرمند شوند.

در سال ۱۹۵۳، هُوارد باوِن، کتابی به نام «مسئولیت اجتماعی صاحبان کسب­‌وکار» را منتشر کرد که در آن، دلیل لزوم گرایش سازمانها به پذیرش مسئولیت فعالیتهای خود بر جامعه و زمین را تشریح کرد، و تعریف اصلی «قابل فهم» مسئولیت اجتماعی شرکتی را توضیح داد. با افزایش نگرانی‌های زیست­‌محیطی در کنار معضلات اقتصادی و اجتماعی در نیمه دوم قرن بیستم، مسئولیت اجتماعی شرکتی به موضوعی مهم تبدیل شد. روز به روز بر تعداد مشتریان بی­‌اعتماد به شرکتها افزوده می­شد و شرکتها برای جلب اعتماد آنها، رویکرد متفاوت و سازنده خود به قوانین حاکم و محیط زیست را تقویت می­‌کردند.

در طول سالهای ۱۹۹۰ و سالهای ۲۰۰۰، دولتهای برخی کشورهای جهان آیین­نامه­‌هایی را تدوین کردند که بنیاد مسئولیت اجتماعی امروزی شرکتها را گذاشت. در فرانسه برای نخستین بار، قوانینی محدودکننده بر فعالیت شرکتها وضع شد که مجموعه­‌ای از مقررات و آیین­نامه­‌ها را در پی داشت. در سالهای بعد، شرکتها با هدف عقب نیفتادن از رقیبان، متوجه لزوم تخصیص منابع به فعالیتهای مسئولیت اجتماعی شدند. اکنون، این گونه فعالیتها، ابزار تعامل و ارتقاء کسب­‌وکار در دست مدیران شده­‌اند، و موجب بهبود وجهه شرکتها در نزد مشتریان، ارتقاء روابط درون سازمانی، کاهش برخی هزینه­‌ها در اثر تقویت تعاملات خارجی، و سودبخشی می­‌شوند.

وضعیت کنونی

امروزه، با وجود معضلات بیشمار اجتماعی و زیست­‌محیطی، شرکتها/سازمانهای بزرگ ناگزیر از مشارکت در مسئولیت‌های اجتماعی هستند؛ شرکتی که فاقد گزارشهای منظم فعالیت در حوزه مسئولیتهای اجتماعی، بخش یا واحد مسئولیتهای اجتماعی، یا حداقل مدیری که به این حوزه از وظایف رسیدگی کند، باشد، فرصت بزرگی را از دست خواهد داد.

اکنون، شرکتهای بزرگ جهان به صورت کاملا سیستماتیک به حوزه مسئولیتهای اجتماعی می­‌پردازند، و رویکردها و شیوه­‌های مختلفی را به کار می­‌گیرند. به این ترتیب، نه تنها بر قدرت تجاری خود می‌­افزایند بلکه از تاثیر مثبت فعالیتهای خود بر محیط زیست، جامعه، و سرمایه انسانی خود اطمینان حاصل می­کنند. به طور کلی، وجود یک رویکرد مسئولیت اجتماعی در استراتژی هر شرکتی، بخشهای متعددی از حوز‌ه­های کاری درون و برون سازمانی را تحت تاثیر قرار می‌دهد.

در مقیاس جهانی، هیچ «قانون» خاصی برای ادای این گونه وظایف تنظیم نشده است؛ بسیاری از دولت‌ها به تدوین آیین­‌نامه به ویژه جهت ترغیب کسب­‌وکارهای موفق به مشارکت بیشتر، مبادرت کرده‌­اند. با این حال می­‌توان از سازمان بین‌­المللی استاندارد (ISO) به عنوان نهادی جهانی که شیوه‌­نامه­‌هایی را برای مدیریت سیستمهای مسئولیت اجتماعی شرکتها و سازمانها تدوین و منتشر می­‌کند، نام برد. این شیوه‌­نامه­‌ها، مرجعی برای تحقق برنامه‌­های شرکتها در این حوزه شده‌­اند. هم­‌اکنون، ابعاد مسئولیت اجتماعی شرکتی بیش از پیش رو به رشد است؛ سازمانها به منظور تضمین پایداری در بلندمدت، رویکردهای اثربخش­تری را برای تقویت توسعه پیشرفت کسب­‌وکار و نیز ارتقاء برند خود اتخاذ می­‌کنند.